توضیحات

علم اخلاق دانش مدونی است که صفت های نیک و بد و پسندیده و ناپسند و به تعبیر علمای اخلاق، منجیه و مهلکه را به ما می شناساند؛ مزایا و منافع دسته اول و مضرات و معایب دسته دوم را بازمی گوید و راه های آراسته شدن به خوی های نیک و دوری گزیدن از خوی های ناشایست را به ما نشان می دهد. اندیشمندان مسلمان معتقدند نفس مجرد انسان، همانند بدن، دارای حالت های مختلف صحت و بیماری می شود؛ چرا که روح نیز مثل جسم، منافیات و ملایمت هایی دارد؛ بعضی چیزها با او سازگار و بعضی دیگر ناسازگار است. فضیلت ها با روح انسان سازگار و رذیلت ها با آن ناسازگار است. دانشی که به بررسی حالت های مختلف نفس، شناخت بیماری ها و کیفیت درمان آنها می پردازد، طب الارواح است که علم اخلاق نامیده می شود.

تفاوت تعریف عالمان مسلمان با آنچه در منابع غربی آمده است، در این است که دانشمندان اسلامی بر تعدیل غرایز و تهذیب نفس از صفت های ناپسند تأکید می کنند و دانشمندان غربی بر اصلاح رفتار آدمی که برخاسته از صفت ها و سجایای اوست.

موضوع هر علم، همان چیزی است که آن علم درباره حالت های آن بحث می کند؛ مثل مقدار که موضوع علم هندسه و بدن انسان که موضوع علم پزشکی است. موضوع علم اخلاق، نفس ناطقه انسانی است که اصل و حقیقت انسان است؛ نفس انسان از نظر مراتب و شئون مختلف آن، از پایین ترین تا بالاترین مرتبه یعنی از آن منظر که به صفت های نیک و بد متصف می شود.

تمامی کسانی که درباره هدف علم اخلاق در حوزه دین سخن گفته اند، اتفاق نظر دارند که وظیفه علم اخلاق، حرکت دادن انسان به سمت کمال نهایی و رساندن او به مقصد اعلی است و این مهم با آراستن انسان به فضیلت ها و پیراستنش از رذیلت ها میسر می شود؛ همچنین همگی بر این باورند که نقطه آغازین حرکت انسان، اگر دچار سقوط نشده و به قهقرا نرفته باشد، افق حیوانیت است، وگرنه به مراتب، پست تر و پایین تر از آن.

کتاب اخلاق الاهی – جلد اول: درآمدی بر اخلاق و مباحث خِرد در دو بخش سامان یافته است:

بخش اول: درآمدی بر اخلاق

فصل اول: کلیات

فصل دوم: مبانی نظام اخلاق اسلامی

فصل سوم: تهذیب نفس در حوزه عمل

بخش دوم: خــِرد

فصل اول: عقل

فصل دوم: رذیلت های قوه عاقله

فصل سوم: فضبلت های قوه عاقله