شیخ سعدالدین محمود شبستری از عارفان قرن هشتم هجری است. نام پدرش عبدالکریم و نام نیای وی یحیی بوده است. می‌گویند این عارف عالم بیش از ۳۳ سال زندگی نکرده است. وی در حدود سال ۶۸۷ هجری در قصبۀ شبستر به دنیا آمد و در جوانی (سال ۷۲۰ هجری) در همان ولایت چشم از دنیا بربست. مزار وی در شبستر زیارت‌گاه اهل دل و علاقمندان اهل طریقت و معنی است.
شیخ شبستری مثنوی گلشن راز را در ماه شوال سال ۷۱۷ هجری سروده است و در این هنگام وی حدود سی سال داشته است. این مثنوی زیبا و عارفانه در پاسخ به نامۀ یکی از بزرگان اهل خراسان سروده شده است که پرسش‌های خود را به نظم مطرح کرده و پاسخ آنها را نیز به نظم درخواست کرده است.
مثنوی گلشن راز یک مثنوی عارفانه است و در آن بیشتر به شرح و تفسیر رازها و نمادهای عرفانه پرداخته شده است. بخش نخستین این کتاب بسیار ساده و بی‌آرایه سروده شده است و حتی خود شیخ به صراحت می‌گوید او شاعر نبوده است و نیست و برای نخستین بار قلم به نظم مثنوی برمی‌دارد. با این همه در این مثنوی با هر بیتی که سروده می‌شود، زبان عارف رساتر و شعر او زیباتر می‌شود. از ابیات ۱۱۰ به بعد مثنوی رنگ شعر به خود می‌گیرد، خیال در عالم پرواز جلوه‌ها دارد و در نور چراغ حق رنگارنگ می‌نماید. در این خیال زیبا، شاعرانه‌ترین ابیات عارفانه‌ترین آنهاست که دویست بیت پایانی این مثنوی زیبا را به خود اختصاص داده است:
شراب و شمع و شاهد عین معنی‌ست که در هر صورتی او را تجلی‌ست
شراب و شمع، ذوق و نور عرفان بین شاهد که از کس نیست پنهان
شراب اینجا زجاجه، شمع مصباح بود شاهد فروغ نور ارواح
ز شاهد بر دل موسی شرر شد شرابش آتش و شمعش شجر شد
شیخ محمود شبستری انسان را «مختار مجبور» می‌داند، یعنی صاحب اختیاری که خود در همۀ کارها مجبور است و از جبر مطلق فرمان می‌برد. وی این نظریه را به زبان فارسی شیرین به نظم می‌کشد و حتی کرامت و جوانمردی اولیا را امری اضطراری می‌شمارد و می‌گوید بهره‌ای از اختیار ندارند و در این کار، یعنی حتمی‌نمودن اعجاز، مجبور و ناگزیر هستند.
شیخ عارف به همۀ مریدان طریقت‌های تصوف و حتی عارفان می‌تازد و می‌گوید محفل این رفیقان (اعضای یک گروه از صوفیان) برای مسخرگی و خوش‌باشی است. اگر چنان‌که در برابر عمل و کار جدی و شرعی قرار گیرند، توان پایداری ندارند. وی این نظریه را پس از ردّ مسئلۀ خویشاوندی مطرح می‌کند تا هیچ دسته و گروهی از دید تیزبین وی پوشیده نماند. در این نظرگاه «رفیق» یک اصطلاح از اصطلاحات علم فتوت است.
مؤلف در این شرح ساده هرگز از نظر و عقیدۀ شارحان پیروی نکرده است؛ ولی در صورت نیاز به شرح‌های دیگر مراجعه شده است؛ چنان‌که اگر شرح هر بیتی با مضبوط شرح‌های دیگر و به ویژه لاهیجی مقایسه شود، قطعاً افزون بر نو بودن شیوۀ آن، سادگی سخن جلب توجه خواهد کرد و در برخی موارد نیز حرفی تازه دیده خواهد شد.
نقد و بررسی‌ها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.