توضیحات

«انتظار بشر از دین» از مهم‌ترین مسائلی است که اندیشه دینی در جهان معاصر با آن مواجه است. برای شناخت این مفهوم مرکب، باید اجزای آن را شناخت. دین، مکتبی است که از مجموعه عقاید، اخلاق، قوانین و مقررات اجرائی تشکیل شده و هدف آن، راهنمایی انسان به سعادت است. دین بر دو قسم است: بشری و الهی. دین بشری، رهایی و عدم تعهد و مسئولیت تبلیغ می‌کند و در برابر دین الهی می‌ایستد. اما دین الهی را خداوند برای هدایت بشر فرستاده است. انتظار نیز می‌تواند صادق و کاذب باشد. انتظارات صادق نیز به دو گونه اصلی و فرعی تقسیم می‌شوند. اعتقاد به توحید، انتشار اصلی بشر و اخلاق و بهداشت و اقتصاد، از انتظارات فرعی‌اند. تبیین انتظار بشر از دین، گاه از راه بررسی ادله ضرورت بعثت انبیا و گاه از راه بررسی فواید دین صورت می‌گیرد. جامعه‌شناسان فواید دین را کارکرد دین یا خدمات و حسنات آن می‌نامند. دین مستقلات عقل را تأیید می‌کند، مدرکات عقل غیرمستقل را تبیین می‌سازد، ترس انسان را از میان می‌برد، نیاز او به شناخت حسن و قبح افعال را برطرف می‌کند، اشیای سودمند و زیان‌آور را به او می‌شناساند، نوع انسانی را حفظ می‌کند، انسان‌ها را به فراخور استعداد تربیت می‌نماید، صنایع و فنون سودمند را به انسان می‌آموزد، اخلاق و سیاسات را تعلیم می‌دهد، ثواب و عقاب اعمال را بیان می‌کند، انسان کاملی را معرفی می‌نماید، همبستگی اجتماعی پدید می‌آورد و به زندگی معنا می‌بخشد، آرامش می‌دهد و به احساس تنهایی بشر پاسخ می‌گوید و تمدن انسانی را شکوفا می‌کند. اما از راه انسان شناسی نیز می توان انتظار بشر از دین را تبیین کرد.

انسان موجودی مرکب از دو حیثیت طبیعی و فراطبیعی است. دین نیازهای عقلانی و احساسی بشر را برآورده می‌کند. انسان با خود، خدا، طبیعت و دیگر انسان‌ها ارتباط دارد و دین این در چهار حوزه انسان را هدایت می‌کند. تبیین انتظار بشر از دین، از راه شناخت منابع دین نیز ممکن است. منبع دین، عقل و وحی است. نیاز به دین، فتوای اصیل عقل، البته عقل غیرمشوب است. اسلام به انتظارات بشر در عرصه‌های مختلف، پاسخ مناسب و مطلوب می‌دهد. وحدت ملی و وفاق همگانی، از بهترین ره‌آوردهای وحی الهی است.

از دیگر سو، امنیت ملی نیز از اهداف محوری حکومت اسلامی است. در حکومت دینی، مشروع بودن قدرت و مراحل کسب قدرت در جامعه، بر دو شرط استوار است: شایستگی حاکم و رضایت مردم. اقتدار ملی به رفتار مسئولان و افراد کشور بستگی دارد. رفتار معطوف به جزم صائب و عزم صالح، هماهنگ با وحدت، برخاسته از قلب خدایی، عاری از فرومایگی، برخاسته از انسان شناسی صحیح، جهان بینی جامع و همراه با ضجه ملکوتی، رفتاری است که اقتدار می‌اورد. از دیگر نمونه‌های پاسخ اسلام به انتظارات بشر، ارزش کار و قرامت کارگر در اسلام است. تخصص و تعهد، اتقان، پایداری، اخلاص، انتخاب مناسب، خلاقیت، اعمال هوشمندی، برآمدن از اشتیاق، و هدف‌مندی، از اصول و ضوابط کار در اسلام شمرده می‌شوند. اسلام حقوق و وظایفی برای کارگر و کارفرما در نظر گرفته است که ارزش کار و ترفیع شأن کارگر را نشان می‌دهد. کارفرما باید با توافق قبلی، مقدار دستمزد را معلوم کند و در پرداخت آن شتاب ورزد. لزوم انگیزه الهی،‌همت در تولید، دریغ نداشتن از کار، میانه‌روی، پرهیز از حرام و مزدوری و توجه به ضجه عبادی کار، از توصیه‌های اسلام به کارگر است. اسلام در عرصه نیاز بشر به صلح جهانی نیز پاسخگوست. اسلام نمادی بزرگ صلح جهانی است و در این عرصه به مسأله محیط زیست توجه ویژه دارد. اسلام جهان را به زیبایی می‌ستاید و آن را نظام‌مند می‌داند. آبادسازی زمین، از عناصر مهم خلافت الهی است. دین در زمینه توسعه و ابعاد آن نیز نظر دارد و نه تنها توسعه را تشویق کرده، بلکه آن را توسعه داده است. دین توسعه را از نظر اعتقادی، اخلاقی و فرهنگی تصحیح می‌کند. توسعه ممدوح بر عقل و علم استوار است و رقابت در لان نقش ویژه دارد. جامع‌نگری، اصلاح معیشت و هماهنگی اصلاح دنیا با وظایف آخرتی، برخی از اصول اسلام در این عرصه است.