توضیحات

کتاب حاضر شامل هشت فصل است که در فصل اول به بررسی اوضاع جغرافیایی و تحولات سیاسی ـ جمعیتی و اقتصادی بوشهر در دوره‌ای افشاریه، زندیه و قاجاریه پرداخته و اوضاع سیاسی ـ اداری بوشهر که متأثر از تحولات سیاسی ایالت فارس می‌باشد مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است.

فصل دوم، به بررسی زمینه‌های فرهنگی مشروطیت بوشهر اختصاص یافته است. حضور سیدجمال‌الدین اسدآبادی در بوشهر و آموزه‌های نوین فرهنگی او به رجال و شخصیت‌های بوشهری و نقش او در بنیانگذاری مدرسه سعادت مظفری که مادر مدارس جنوب ایران به شمار می‌رود. همچنین پیشگامی بندر بوشهر در عرصه چاپ و چاپخانه و انتشار روزنامه‌های ترقی خواهی چون مظفری، اصلاح و جنوب در بوشهر که مبلغان اندیشه مشروطه‌خواهی و حکومت پارلمانی در ایران بودند، مباحث اصلی این فصل را تشکیل می‌دهد.

فصل سوم با عنوان «فارس در آستانه انقلاب مشروطیت» به بررسی جنبش ضد استبدادی مردم شیراز علیه حکمرانی شعاع‌السلطنه و تحولات آن منطقه هم‌زمان با شروع حوادث مشروطیت در تهران پرداخته است.

فصل چهارم به بررسی روند شکل‌گیری جنبش مشروطت در بندر بوشهر و چگونگی تشکیل انجمن ولایتی و تلاش برای اعزام اولین نماینده مردم به مجلس شورای ملی اختصاص یافته است. همچنین مخالفت مردم بوشهر با سیاست‌های خودکامه محمدعلی‌شاه قاجار و تأسیس نهاد‌های سیاسی ـ اجتماعی برای حفظ دستآوردهای انقلاب مشروطیت از دیگر مباحث این فصل است. در خاتمه تلاش گردیده رساله‌های برخی از علماء و روحانیون بوشهر که در دفاع از مبانی تئوریک مشروطیت نوشته شده‌اند، مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.

فصل پنجم، به وقایع دوران استبداد صغیر در تهران و تبریز اختصاص یافته است. مخالفت محمدعلی شاه با مشروطه‌خواهان و به توپ بستن مجلس و عکس‌العمل علمای نجف علیه حکومت خودکامه شاه قاجار، همچنین قیام مردم تبریز و تلاش محمدعلی شاه برای سرکوب آنان و مداخله روس‌ها در تبریز مباحث اصلی این فصل را تشکیل می‌دهد. هدف اصلی از ارائه این فصل بررسی مقایسه‌ای مشابهت‌های موجود بین جنبش مردم تبریز و مردم بوشهر است که چگونه روس‌ها در تبریز و انگلیسی‌ها در بوشهر به بهانه حمایت از اتباع خود در تبریز و بوشهر مداخله نظامی کردند و اینکه چگونه جانفشانی و مقاومت دلیرمردانی چون ستارخان و باقرخان در برابر نیروهای استبداد زمینه‌ساز مقاومت و جانفشانی مردم بوشهر در دفاع از آرمان‌های مشروطیت گردید.

فصل ششم، به قیام فارس و لارستان و تأثیر آن در خیزش مردم بوشهر علیه حکومت استبداد و کارگزاران او در بوشهر اختصاص یافته است.

بررسی علل و عوامل قیام سیدمرتضی اهرمی و آسیب‌شناسی شکست قیام او که مدت دو ماه به طول انجامید، مباحث اصلی فصل هفتم را تشکیل می‌دهد.

و در فصل پایانی (فصل هشتم) حمایت آخوند خراسانی از سیدمرتضی اهرمی و تلاش این روحانی جلیل‌القدر برای بازگشت رهبر مشروطه‌خواهان بوشهر از نجف به بوشهر پس از دو سال تبعید و اسناد و مکاتبات موجود در این رابطه مورد تبیین قرار گرفته است.