توضیحات

مقاله نخست درباره دانش فلسفه دین است، پرسش های پیشینی و پیرمونی، چیستی و چهایی فلسفه دین، بخش عمده مقاله را به خود اختصاص داده است.

مقاله دوم که عصاره و حصیله تدبر و تلاش فکری چندین ساله است، عهده دار پیشنهاد سامانه روشگانی جدیدی برای فهم دین و تحصیل معرفت دینی است.

در روزگار ما سه پرسش زیر سؤال های حیاتی دین پژوهی و معرفت دینی است:

«آیا فهم دین، ممکن است؟ »، اگر آری «آیا فهم دین روشمند است؟» و اگر روشمند است «منطق فهم دین چیست؟»

دانش های دین پژوهی کنونی – از جمله علم اصول، به رغم مزایا و مواهب بدیل ناپذیرش – در پاسخ گویی به این پرسش ها(به خصوص با توجه به نیازها و نظرهای نوپیدا) از کمال و کفایت درخور برخوردار نیستند، و نه تنها در روش شناسی فهم دین با کاستی ها و کژیهایی مواجهیم، از حیث جامع نگری در غایت و قلمرو دین، همچنین در بابت مدارک درک گزاره ها و آموزه های دینی و قواعد تنقیح و بازشناخت معرفت دینی، بغایت حاجتمند بازنگری و بازنگاری هستیم؛ تقسیم ثلاثی سنتی معارف(به عقاد، احکام و اخلاق) تقسیم شاملی نیست؛ برخی مدارک مانند اجماع(به مثابه منبع) فاقد حجیت و کارایی است؛ تقسیم سنتی سنت(به قول، فعل و اقرار) دقیق نیست؛ سنت فعلی و فعل هِداییِ معصوم(که دارای سه قسم است: ایجادی، امساکی و امضایی) می تواند در عرض سنت قولی، حجت مستقلی قلمداد شود؛ عقل آن چنان که شایان شأن الاهی او – به مثابه حجت موجه حق – مصب اهتمام برخی دین پژوهان نیست؛ سهم فطرت در درک دین و بازشناخت سره از ناسره در معرفت دینی مغفول مانده است؛ سنجش و آسیب شناسی معرفت دینی نیازمند بسط و قاعده گذاری جامع تری است؛ علی هذا برای سد خلأها و رفع خطاهای پیشگفته و ایجاد امکان دسترسی به فهم جامع و صائب، روزآمد وکارآمد دین، باید دانش کامل تر و کارآمدتری سامان یابد؛ این دانش می تواند منطق فهم دین نامیده شود.

«پدیده فهم دین» عنصر کانونی مباحث منطق فهم دین است، برایند ماهیت و مختصات متغیرهای پنجگانه «مبدأ دین»، «مدارک دین»، «مُدرَک(ساحت و غایات) دین»، «مُدرِک»(مخاطب و مفسر) و «متد ادراک دین»، در مقام گزینش و کارگماشت روش ها و قواعد فهم باید به نحوی مضبوط و معقول منظور گردد؛ پدیده فهم دین، برآمد و پی آورد کاربرد درست و دقیق رهیافت جامع نگر به دین است؛ مؤلف محترم بر آن است با پذیرش نقادانه بخش هایی از دست آورد علوم دین شناسی و متن پژوهی سنتی و جدید می توان به یک سامانه کارآمد و روزآمدی در فهم دین دست یافت؛ در مقاله دوم در این راه سعی بلیغ صورت یافته است.

مقاله سوم، (در حقیقت به مثابه نمونه)، شرح نسبی جزء کوچکی از یکی از مدعیات منطق فهم دین به عهده گرفته است؛ فهم قرآن که اولین مدرک درک معارف دینی است بدن درک و لحاظ یک سلسله نهادهای پیش انگاشته میسر نمی گردد. این نهادها به دو گروه اصلی و اصطیدی قابل تقسیم است، نهادهای اصلی عبارتند از: ۱. وحیانیت متن و محتوای قرآن، ۲. هدایت مآلی قرآن، ۳. عقلایی بودن ساخت زبانی قرآنی، ۴. حکیمانگی ومعقولیت قرن، ۵. فطرت نمونی آموزه های قرآنی. سایر نهادها از نهادهای اصلی قاب اصطیاد است.

در مقاله چهارم پیامدهای فلسفی کلامی نظریه تکثرگرایی دینی بازگفته شده، مقاله پنجم که متمم مقاله چهارم است گزارش چکیده است از مباحثه ای بین مؤلف و پروفسرور جان هیک(صاحب نظریه پلورالیسم دینی) صورت بسته است.

مطلب ششم به یکی از مهم ترین مباحث فلسفه دین یعنی نسبت دین و ایدئولوژی پرداخته است.