توضیحات

در این تحقیق نسبت انقلاب به عنوان پدیده و راهکاری نوین برای ایجاد تحولات عمیق اجتماعی و سیاسی با گفتمان دینی و فقهی تحول جامعه بررسی شده، رهیافت تازه ای در تبیین مبانی مشروعیت انقلاب ارائه شده است. همچنین فرایند ایجاد روحیه و عمل انقلابی و شکل گیری انگیزه و اندیشۀ تحول طلبی، اصلاح طلبی و تعالی جویی اجتماعی در جوامع اسلامی ترسیم گردیده و چرایی گوناگونیِ اشکال و راهکارهای این تحول گرایی، توضیح داده شده است. این فرضیه که «جوامع اسلامی تحت هر شرایطی و با همۀ تفاوت های فرهنگی، مذهبی، سیاسی و اقتصادی، بنا به اقتضای ذاتی اسلام، هرقدر به آموزه ها و رفتارهای دینی نزدیک تر شوند، روحیۀ واکنش در برابر بی عدالتی، فساد، استبداد، تبعیض، خفقان و سلطۀ بیگانه در آنان عمیق تر و مبارزۀ با کاستی ها و انحرافات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی در آنان گسترده تر خواهد شد و این فرایند در روش ها و راهکارهای گوناگون – و گاه به ظاهر متضاد – خود را نشان می دهد»، در این تحقیق به بحث نهاده و بررسی شده است.

مطالعۀ فصل دوّم و سوّم این اثر ممکن است برای خوانندۀ دو برداشت متضاد را در پی داشته است؛ یک برداشت این که اسلام با انقلاب مخالف است و راهکار تحول انقلابی، خشن و پرخسارت را برای جامعه تجویز نمی کند و برداشت دیگر این که اسلام دینی انقلابی است و پیروان خود را به گونه ای تربیت می کند که از هر راهی و در هر شرایطی، آمادۀ فداکاری و از خودگذشتگی برای دگرگونی بنیادین جامعه باشند. ولی تأمل و دقت در مدّعای این دو فصل، مطلب را روشن خواهد ساخت و هماهنگیِ نتایج این دو فصل را آشکار خواهد کرد، تفکیک بین عناصری که در مفهوم انقلاب نهفته است و مشخص ساختن عناصر اصلی و مقوّم در مفهوم انقلاب، همچنین تفاوت بین انقلاب به عنوان تنها راهکار مقدس، مشروع و کارآمد برای دگرگونی مثبت سیاسی و اجتماعی و انقلاب به عنوان یکی از راهکارهای تحول و اصلاح جامعه که در شرایط خاص و نادری تجویز می گردد، نیز فرق میان انقلاب و روحیه و عمل انقلابی – به معنای روحیۀ آرمانگرایی، تحول خواهی عمیق و بنیادین، عمل گرایی قاطع و مؤثر، سازش ناپذیری، پایبندی به اصول و عدم تسلیم در برابر شرایط – هماهنگی و انسجام منطقی نتایج این تحقیق را نشان خواهد داد و رویکرد جدیدی را که در آن ارائه شده است، مشخص خواهد کرد.

نظریه تحول در اسلام شامل چهار فصل می باشد:

فصل اول: تعاریف و کلیات، بازکاوی مفهوم انقلاب، انقلاب در قرآن و سنت، ارزش انقلاب، انقلاب و ایدئولوژی

فصل دوم: مبانی مشروعیت انقلاب، پیش درآمد، احتمالات و نظریه های مشروعیت انقلاب(مشروعیت انقلاب از باب وجوب امر به معروف و نهی از منکر، مشروعیت انقلاب از باب جهاد دفاعی، مشروعیت انقلاب از باب تأسی به نهضت اباعبدالله الحسین(ع)، مشروعیت انقلاب از باب حکم فطرت، مشروعیت انقلاب از باب مجازات محارب، مفسد و متجاوز، مشروعیت انقلاب از باب حرمت پیروی از ظلم یا کمک به او، مشروعیت انقلاب از باب وجوب تأسیس حکومت اسلامی، مشروعیت انقلاب از باب جهاد داخلی، مشروعیت مطلق انقلاب و ضروری بودن آن)، نقد و اشکال، نظریۀ مختار در باب مشروعیت انقلاب، صلاح و اصلاح در قرآن و سنت، انقلاب و اصلاح، وجوب اصلاح، مبنای مشروعیت انقلاب، آیا انقلاب ضد اصلاح نیست؟، انقلاب و اجتهاد، انقلاب و مصلحت، جایگاه اجتهاد و مصلحت در سایر نظریه های مشروعیت انقلاب، نتیجه گیری

فصل سوم: اسلام دین تحول، عناصر تحول گرا، ذاتی اسلام است، عناصر بینشی، سلوک فردی، رفتار و ارزش های اجتماعی(قاعدۀ نفی سبیل، حق دفاع، انتقام و قصاص، مذمت ظلم پذیری، فضیلت و ارزش هجرت، جهاد و مبارزه، جایگاه متعالی شهادت در راه خدا، ضرورت تلاش برای اصلاح اقتصاد و فرهنگ جامعه، امر به معروف و نهی از منکر، تولی و تبری، تعاون و همکاری، انفاق)، عبرت های تاریخی، روش ها و راهکارهای کلان، دیدگاه مخالفان و نقد آن، چند نکته و نتیجه گیری

فصل چهارم: دیدگاه امام خمینی(ره)(در باب مشروعیت انقلاب، در باب تحول سازی اسلام)، اصول بینشی اسلام، عناصر ارزشی و عملی تحول زا، درباب شکل گیری و پیروزی انقلاب اسلامی ایران